مقاله ام در بی بی سی فارسی تحت عنوان
My piece published at BBC PERSIAN
نقش قومیت، مذهب و مهاجران در انتخابات ترکیه
نظرات نظرات
احمد هاشمی
کارمند سابق وزارت خارجه ایران
به روز شده: 12:35 گرينويچ - سه شنبه 18 مارس 2014 - 27 اسفند 1392
در سالی که گذشت ترکیه از جمله خبرسازترین کشورهای جهان بود: تظاهرات پارک گزی، مذاکرات مستقیم با عبدالله اوج آلان، رهبر پ ک ک، اعتراض به طرح کنترل خوابگاه های مختلط و نهایتا ماجرای رشوه و اختلاس مقامات ارشد دولت اردوغان، تیترها و موضوعاتی بودند که ترکیه را در صدر اخبار رسانه های جهان نگه داشتند.
اکنون اما این کشور برای برگزاری انتخابات محلی شوراها و شهرداری ها در آخرین روز ماه جاری میلادی آماده می شود.
در این بین، یکی از حساس ترین موضوعاتی که در ترکیه بویژه در زمان انتخابات مطرح می شود مساله اقوام و اقلیت ها است.
جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ بر ویرانه های میراث چند ملیتی، چند دینی و چند زبانی امپراتوری عثمانی بنا شد.
با این وجود در تلاش برای تاسیس یک دولت- ملت متحد و یکپارچه، عنصر تُرک و اسلام سُنی مورد توجه و تاکید قرار گرفته و عناصر غیر ترکی (بویژه کردها) و غیر سنُی (عمدتا علوی ها) نادیده گرفته شدند.
این رویکرد، در سرشماری ها هم موثر واقع شده و تفحص از مذهب و قومیت افراد ممنوع شد.
به علت استمرار این ممنوعیت – هر چند با شدت کمتر - ارائه ارقام دقیق در مورد اقلیتهای قومی و مذهبی میسر نبوده و آمارهایی که در این نوشتار خواهد آمد بیشتر بر تخمینها و گمانه زنی های رایج سازمانهای پژوهشی و اطلاعاتی کشورهای غربی مبتنی خواهد بود.
بنا بر همین گمانه زنی ها از جمعیت ۷۷ میلیون نفری ترکیه، حدود ۷۵ درصد ترک و ۲۰ درصد کرد (تقریبا ۱۵ میلیون نفر) می باشند. از نظر مذهبی نیز حدود ۱۰ میلیون اقلیت علوی در بین اکثریت سنُی مذهب ترکیه زندگی می کنند.
در مورد بالکان تباران نیز همانند دیگر گروههای قومی ترکیه، آمار دقیقی وجود ندارد ولی تخمین زده می شود حدود ۱۰ میلیون نفر مهاجر بالکان عمدتا در مناطق غرب ترکیه سکونت دارند.
"در یک نگاه کلی و با توجه به نتایج نظرسنجی ها، به نظر می رسد تظاهرات ضد دولتی گزی پارک، رسوایی های پی در پی مالی و اختلاس های گسترده اعضای کابینه دولت اردوغان، تاثیر منفی اندکی بر آرای این حزب داشته است؛ چرا که امنیت و ثبات سیاسی همراه با سیاستهای موفق اقتصادی و پروژه های کلان عمرانی، برگ برنده دولت کنونی است."
در این نوشتار به خاستگاه قومی، زبانی و مذهبی آرا در ترکیه و نمود آن در قالب احزاب موجود می پردازیم.
بنابر مقررات شورای عالی انتخابات ترکیه، ۲۵ حزب سیاسی واجد شرایط شرکت در انتخابات آتی حضور دارند که از بین آنها تنها چهار حزب عمده ذیل، دارای نقشی تعیین کننده هستند.
حزب عدالت و توسعه
این حزب در سال ۲۰۰۱ توسط رجب طیب اردوغان، نخست وزیر کنونی ترکیه تاسیس شده و دارای رویکردهای محافظه کارانه اجتماعی و سیاستهای اقتصادی لیبرال و مبتنی بر بازار آزاد است.
حزب عدالت و توسعه در انتخابات سال ۲۰۱۱، نیمی از کل آرا را به خود اختصاص داد.
در موضوع اقلیت ها، اردوغان و حزبش مجبور به رعایت یک موازنه ظریف هستند. چرا که وی برای خشنود کردن هسته مرکزی رای دهندگانش، مجبور است بیش از پیش به سنتزی از ملی گرایی تُرکی توام با اسلام گرایی متوسل شود که این امر نیز به نوبه خود موجبات رنجش کردها را فراهم خواهد کرد.
مشکل این رویکرد در اینجا است که حدود نیمی از کردها به حزب تحت امر اردوغان رای می دهند.
در یک نگاه کلی و با توجه به نتایج نظرسنجی ها، به نظر می رسد تظاهرات ضد دولتی گزی پارک، رسوایی های پی در پی مالی و اختلاس های گسترده اعضای کابینه دولت اردوغان، تاثیر منفی اندکی بر آرای این حزب داشته است؛ چرا که امنیت و ثبات سیاسی همراه با سیاستهای موفق اقتصادی و پروژه های کلان عمرانی، برگ برنده دولت کنونی است.
این حزب با شعار "همیشه ملت، همیشه خدمت" پا به عرصه مبارزات انتخاباتی گذاشته است.
حزب جمهوری خواه خلق
این حزب خود را به کمال آتاترک، بنیان گذار جمهوری ترکیه منسوب می داند. حزب جمهوری خواه خلق از مدافعان لائیسیته، مدرنیته و همگرایی ترکیه با ارزشهای غربی- اروپایی و اصول و ارزشهایی که به آتاترک گرایی (Atatürkçülük) شناخته می شود.
این حزب در انتخابات پیشین با کسب بیش از ۲۵ درصد از آرا دومین حزب پرطرفدار ترکیه بود.
بخش عمده آرای این حزب از مناطق ساحلی ترکیه به دست می آید و بعضا این حزب توسط دولت اردوغان بطور کنایه آمیزی به عنوان حزب سواحل نامیده می شود؛ چرا که مناطق ساحلی غرب (دریای اژه به مرکزیت ازمیر) و جنوب ترکیه (دریای مدیترانه به مرکزیت آنتالیا) و منطقه تراکیا (بخشی ۳ درصدی از خاک ترکیه که در قاره اروپا واقع شده) بیشتر به این حزب رای می دهند.
بیشترین مخالفتها با سیاستهای اسلامگرایانه اردوغان نیز از جانب این مناطق ابراز شده است و تا به امروز سواحل حاشیه اژه و مدیترانه و منطقه تراکیا قلعه تسخیر ناپذیری برای حزب اردوغان بوده اند. شعار انتخاباتی این حزب "نیروی متحد کننده ترکیه" است.
حزب حرکت ملی
ملی گرایی ترکی و محافظه کاری اجتماعی (اسلامگرایی) از بنیان های فکری این حزب است. حزب حرکت ملی در آخرین انتخابات با کسب نزدیک به ۱۳ درصد آرا سومین حزب در مجلس ترکیه است.
این حزب نگاه مثبتی به عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا ندارد و اتحادیه ترکی- اسلامی را بدیل مناسبتری می داند.
این حزب با تاکید بر تُرکیت (Türklük) و اسلامیت در مناطق محافظه کار و سنتی ترکیه و همچنین در مناطقی از قبیل آدانا، مرسین، ارزروم و ساکاریا که ترکیب ترک ها و یک اقلیت قومی (از قبیل کردها) و یا مذهبی (از قبیل علوی ها) در مجاورت هم زندگی می کنند دارای محبوبیت بیشتری است.
"با توجه به رضایت نسبی کردها از اقدامات دولت اردوغان در راه اندازی کانال تلویزیونی ۲۴ ساعته کردی و تاسیس دپارتمان زبان و ادبیات کردی در سه دانشگاه و سرمایه گزاری های کلان اقتصادی و صنعتی در مناطق کردنشین، حدود نیمی از کردها به حزب عدالت و توسعه رای می دهند."
در حالیکه پس از افشای اختلاس های دولت کنونی، نظرسنجی ها رشد ۳-۴ درصدی برای حزب حرکت ملی را نشان می دهند؛ این حزب با شعار " یا اختلاس یا حزب حرکت ملی" وارد مبارزات انتخاباتی شده است.
حزب صلح و دموکراسی (کردها)
حزب صلح و دموکراسی با کسب حدود ۷ درصد از کل آرای انتخابات پیشین، کردها را در مجلس ترکیه نمایندگی می کند و سال گذشته حزب دموکراتیک خلقها نیز برای جذب آرای کردهای مهاجر در مناطق غربی ترکیه، اعلام موجودیت کرده است؛ چرا که نزدیک به نیمی از کردهای شرق ترکیه به این مناطق مهاجرت کرده اند و فقط در کلانشهر استانبول بیش از ۳ میلیون کرد مهاجر وجود دارد.
البته با توجه به رضایت نسبی کردها از اقدامات دولت اردوغان در راه اندازی کانال تلویزیونی ۲۴ ساعته کردی و تاسیس دپارتمان زبان و ادبیات کردی در سه دانشگاه و سرمایه گزاری های کلان اقتصادی و صنعتی در مناطق کردنشین، حدود نیمی از کردها به حزب عدالت و توسعه رای می دهند.
حزب صلح و دموکراسی با شعار "به سوی خودمختاری، به سوی آزادی هویت" وارد این دور از کارزار انتخاباتی شده است.
اقوام و انتخابات در ترکیه
در این بخش، قبل از هر چیزی لازم است تاکید شود که عوامل مختلفی از قبیل خاستگاه اقتصادی و اجتماعی، جنسیت، گروه سنی و میزان تحصیلات رای دهندگان در جهت گیری آرا تاثیر گذار هستند و نمی توان موضوع آرا و انتخابات را صرفا به یک مولفه مانند عنصر قومیت و مذهب تقلیل داد.
اکنون نگاهی به آراء از دریچه اقوام و مذاهب در انتخابات پیش رو می اندازیم.
ترکها
ترک های سُنی مذهب به عنوان عنصر زبانی- قومی و مذهبی غالب در کشور ترکیه عمدتا به سه حزب سراسری ترکیه رای می دهند.
ولی در یازده سالی که از نخست وزیری اردوغان می گذرد حزب عدالت و توسعه بطور فزاینده ای تبدیل به حزب اول ترکیه شده است.
چرا که علاوه بر سیاستهای موفق اقتصادی و دستور کار سنُی گرایانه، اردوغان دبیر کل این حزب به احساسات ملی گرایانه ترکی نیز توجه و در موقعیت های مختلف از آن بهره برداری نموده است.
حزب عدالت و توسعه در اکثر مناطق ترکیه و حوزه های انتخابیه حضور دارد.
با این وجود، ساکنان محافظه کار مناطق مرکزی آناتولی بیشترین رای دهندگان این حزب را تشکیل می دهند.
البته اردوغان با آغاز مذاکره با شبه نظامیان پ ک ک – که برای خودمختاری مناطق کردنشین در ترکیه مبارزه می کند - مخالفتهای بسیاری را به جان خرید.
وی حتی متهم شده است در ملی گرایی ترکی صادق نبوده و در برهه هایی نوساناتی هم داشته است؛ بطور مثال در اوج مذاکرات دولت ترکیه با رهبر زندانی گروه پ ک ک وی گفته بود: "من ملی گرایی (ترک) را به زیر پا نهادم." که این اظهارنظر باعث خشم بسیاری از ترکها شد.
حزب حرکت ملی بطور مشخص ملی گرایی ترکی را در دستور کار خود دارد. میانگین آرای این حزب در سطح ترکیه حدود ۱۰ درصد است ولی در مقاطعی که گرایشات جدایی خواهانه در بین کردها و ترس از تجزیه کشور بالا می گیرد حزب حرکت ملی توانسته به آرای بالاتری دست پیدا کند.
تنها استانی که این حزب اکثریت را در انحصار خود دارد استان مرزی ایغدیر می باشد که در آن، ترک های آذربایجانی دارای اکثریت و کردها در اقلیت هستند.
ترک های ساکن مناطق غربی ترکیه - که بسیاری از آنها در اصل مهاجرانی از یونان، بلغارستان و دیگر کشورهای بالکان هستند - عمدتا به حزب جمهوری خواه خلق گرایش دارند. بطور کلی ساکنان مناطق ساحلی به این حزب رای می دهند.
البته استثناهایی هم وجود دارد و به عنوان مثال در سواحل دریای سیاه – که مردمانش به محافظه کاری شهره اند - حزب اردوغان و حزب حرکت ملی دست بالا را دارد.
استثنای دیگر کردهای علوی در تونجلی در شرق ترکیه هستند که بطور سنتی به این حزب رای می دهند و آقای قلیچ داراوغلو دبیر کل حزب جمهوری خواه خلق نیز از تونجلی است.
کردها
کردها تنها گروه قومی اند که شرایط بالقوه برای به چالش کشیدن یکپارچگی سرزمینی و فرهنگی- زبانی ترکیه را دارا هستند. حزب عدالت و توسعه اردوغان توانسته آرای حدود نیمی از کردها را در انتخابات های گذشته به خود اختصاص دهد.
حزب کردی صلح و دموکراسی نیز حدود نیمی از آرای کردها را در اختیار دارد و در صدد است بر سهم خود از آرای کردی بیفزاید.
بالکان تباران
این مهاجران نه تنها خود را ترک به حساب می آورند بلکه از طرفداران پروپا قرص نسخه ای از ملی گرایی ترک موسوم به (ulusalcılık) هستند.
این ملی گرایان، بر خلاف حزب حرکت ملی، تاکید بیشتری بر ارزشهای غربی داشته و ترکیه ای مدرن و همطراز با کشورهای اروپایی و توام با عضویت کامل این کشور در اتحادیه اروپا را خواستارند.
"امینه اردوغان، همسر نخست وزیر ترکیه نیز از عربهای شهر سعرت در جنوب شرق ترکیه است. رجب طیب اردوغان نیز در دیدار از گرجستان در سال ۲۰۰۴ خود را یک گرجی تبار معرفی کرده بود که خانواده اش از بندر باتومی به شهر مرزی ریزه در ترکیه مهاجرت کرده اند."
بالکان تباران بطور عمده به حزب جمهوری خواه خلق رای می دهند. این گروه از متنفذترین اقشار ترکیه بوده و حتی در مواردی در دهه های ۸۰ و ۹۰ میلادی از ترک های متمول و متنفذ به عنوان "ترکهای سفید" نیز نام برده می شد.
مهاجران بالکان بیشتر غرب ترکیه ساکن بوده و شامل مهاجران ترک تبار و یا مردمان بومی بلغارستان، یونان، مقدونیه، بوسنی، آلبانی و دیگر مناطق بالکان هستند که به سبب گرویدن به اسلام به ترکیه مهاجرت کرده اند.
این گروه، از پایبندی کمتری نسبت به سنن و مقررات اسلامی برخوردار هستند و بطور مثال در این مناطق میزان مصرف نوشیدنی های الکلی بیشتر و تعداد زنان محجبه کمتر از متوسط ترکیه است.
در گذشته اردوغان، ازمیر را (Gâvur İzmir) خطاب کرده بود که اصطلاحی تحقیر آمیز به معنای ازمیر کافر و بی دین (از واژه فارسی گبر) است.
در موارد اندکی در بین بالکان تباران، گرایشات قومی به سرزمین آبا اجدادی ابراز می شود مثلا هاکان شوکور، فوتبالیست ملی پوش چندی پیش گفته بود آلبانیایی تبار است ولی اظهارات او مورد انتقاد شدید ملی گرایان ترک قرار گرفت که او را متهم به نمک نشناسی می کردند.
علوی‌ها
جمعیت علوی ها حدود ۱۰ میلیون نفر تخمین زده می شود که در سراسر ترکیه پراکنده هستند. تونجلی (که کردها آن را "درسیم" می نامند) تنها استان دارای اکثریت علوی در ترکیه است.
کردهای این شهر بیشتر از هویت کردی بر هویت مذهبی و علوی خود تاکید دارند و مانند دیگر علوی های ساکن ترکیه، بیشتر به حزب دست چپی جمهوری خواه خلق رای می دهند.
عربهای علوی مذهب استان هاتای در مرز سوریه نیز به حزب جمهوری خواه خلق رای می دهند زیرا حزب عدالت و توسعه را حزب سُنی ها می دانند. در حالیکه عربهای سُنی مذهب سعرت، ماردین و اورفا به حزب عدالت و توسعه رای می دهند.
امینه اردوغان، همسر نخست وزیر ترکیه نیز از عربهای شهر سعرت در جنوب شرق ترکیه است.
رجب طیب اردوغان نیز در دیدار از گرجستان در سال ۲۰۰۴ خود را یک گرجی تبار معرفی کرده بود که خانواده اش از بندر باتومی به شهر مرزی ریزه در ترکیه مهاجرت کرده اند.
https://www.balatarin.com/permlink/2014/4/15/3546202
