هفته گذشته رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه بار دیگر اعلام کرد این کشور نمی‌تواند از خرید سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ روسیه صرف‌نظر کند. ترکیه هم‌زمان نسبت به خرید سامانه دفاعی پاتریوت و جنگنده-بمب‌افکن‌های اف-۳۵ از آمریکا هم ابراز علاقه کرده است.
این در حالی است که آمریکا بارها تاکید کرده که سامانه اس-۴۰۰ روسیه را تهدیدی برای امنیت ملی کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو تلقی می‌کند و نگران است با استقرار این سامانه موشکی، ناتو دیگر قادر به استفاده از هواپیماهای اف- ۳۵نباشد.
آمریکا از این اقدام ترکیه خرسند نیست. در این راستا، یک هیات آمریکایی روز سوم ژانویه امسال به آنکارا سفر کرد و ضمن مطرح کردن نگرانی و حتی تهدیدهای خود با مقام‌های وزارت خارجه و دفاع ترکیه، خواستار لغو سفارش اس-۴۰۰ شد. واشنگتن همچنین گفته تنها در صورتی سامانه پاتریوت را به ترکیه خواهد فروخت که آنکارا از خرید اس-۴۰۰ صرف‌نظر کند.
بنابر توافق‌های قبلی میان مسکو و آنکارا، قرار است روسیه در ماه ژوئیه امسال سامانه اس-۴۰۰ را به ترکیه تحویل دهد. پافشاری ترکیه برای این خرید می‌تواند به تشدید هر چه بیشتر روابط پر فراز و نشیب دو عضو موثر ناتو یعنی ایالات متحده و ترکیه منجر شده و بسیاری از معادلات سیاسی و نظامی را در سطح منطقه خاورمیانه و حتی فراتر از آن برهم زند.
استقرار اس-۴۰۰، چالشی امنیتی برای ناتو و آمریکا
خرید سامانه اس-۴۰۰ روسیه توسط ترکیه که مراحل پایانی خود را طی می‌کند، از آن جهت اهمیت دارد که توان دفاعی پیمان ناتو در مقابل روسیه را تضعیف خواهد کرد. آمریکا نگران رادارهای پیشرفته سیستم‌های موشکی ضدهوایی اس-۴۰۰ روسی است زیرا در صورت استقرار در ترکیه، این رادارها می‌توانند اطلاعات فنی مربوط به جنگنده‌های اف-۳۵ چند منظوره نسل پنجم در آمریکا را که ترکیه خواستار خرید آنها است، جمع‌آوری و به روسیه منتقل کنند.
نصب سامانه‌های روسی در ترکیه همچنین می‌تواند موازنه قوا را در منطقه خاورمیانه تغییر دهد. در حالی که دولت کنونی آمریکا بر روی محور ضد ایرانی و مقابله با اقدام‌های توسعه‌طلبانه جمهوری اسلامی در منطقه متمرکز است، ترکیه به طور فزاینده‌ای در حال نقش‌آفرینی است.
در دست کم دو دهه گذشته در منطقه خاورمیانه دو جبهه طرفدار ایران و مخالف آن وجود داشته و ایران و عربستان، مدعی رهبری جهان اسلام بوده‌اند اما حالا ترکیه نیز به جمع مدعیان پیوسته است: اردوغان در ماه‌های گذشته در سه موقعیت مختلف تاکید کرده که «ترکیه تنها کشوری است که می‌تواند جهان اسلام را رهبری کند.»
پیامدهای ژئوپولتیک نصب سامانه اس-۴۰۰ در ترکیه
آنکارا با موقعیت حساس ژئوپولتیکی، اقتصاد پویا (صنعتی‌ترین اقتصاد منطقه و جهان اسلام) و در پیش گرفتن سیاست خارجی مبتنی بر «چرخش به شرق» در حال برجسته شدن در سیاست خاورمیانه است. آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ و مخالفت آنکارا با دمشق، باعث همسویی و همگرایی ترکیه با جبهه ضد ایرانی به محوریت عربستان و اسرائیل شده شد؛ جبهه‌ای که در کنار مخالفت با سیاست‌های ایران، خواستار برکناری بشار اسد در سوریه هم بود.
با این وجود، پس از تحکیم موقعیت بشار اسد از سال ۲۰۱۶ به این سو، ترکیه از اصرار در برکناری اسد دست کشید و بر مقابله با کردهای شمال سوریه متمرکز شد. حمایت آمریکا از کردهای سوری موسوم به «یگان‌های مدافع خلق» که دارای قرابت ایدئولوژیک و ساختار رهبری مشترک با گروه «پ ک ک» در ترکیه هستند و عدم استرداد فتح‌الله گولن، روحانی ناراضی مخالف اردوغان باعث تغییرات عمده‌ای در رویکرد سیاست خارجی ترکیه در قبال آمریکا شد. با این تغییر رویکرد، ترکیه دیگر ایران را نه به عنوان رقیب و دشمنی فعال در جبهه مخالف، بلکه در قامت شریکی مقابل چالش‌های آمریکا و متحدان منطقه‌ای خود می‌بیند.
پس از وقایع بهار عربی، رخدادهایی مانند قتل جمال قاشقچی در اکتبر ۲۰۱۸ در استانبول که رقابت و خصومت میان ترکیه و عربستان را تشدید کرد، و محاصره اقتصادی قطر توسط شورای همکاری خلیج فارس و شکستن آن محاصره از سوی ترکیه و تا حدی ایران، باعث پر رنگ‌تر شدن نقش ترکیه در رهبری جنبش‌های اسلام‌گرای سُنی (مانند اخوان‌المسلمین) شد که قطر نیز وظیفه تامین مالی آنها را بر عهده دارد.
در حالی که این رویکرد ترکیه می‌تواند به تشدید رقابت به میان ایران شیعی و ترکیه سُنی دامن بزند، پر رنگ‌تر شدن نقش ترکیه در سیاست خاورمیانه و فاصله گرفتن آن از «غرب» (اتحادیه اروپا، ایالات متحده و ناتو) هم‌زمان با نزدیکی به روسیه، باعث تضعیف جبهه ضد ایرانی و تقویت موقعیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی شده است. این تغییر رویکرد، بیش از هر کشور دیگری دارای پیامدهای جدی برای عربستان و اسرائیل خواهد بود که خواستار تشکیل جبهه‌ای واحد بر ضد توسعه‌طلبی شیعی ایران بودند.
بنابراین نصب سامانه اس-۴۰۰ روسیه در ترکیه در کوتاه مدت می‌تواند این تغییرات را شتاب ببخشد:
- تضعیف محور ضد ایرانی عربی-عبری به رهبری عربستان و اسرائیل که دولت کنونی آمریکا نقش برجسته‌ای در تکوین آن داشته است؛
- تشدید اختلاف‌های واشنگتن-آنکارا که پس از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ و ظن دست داشتن فتح‌الله گولن و تلاش ترکیه برای استرداد او از آمریکا و حمایت این کشور از کردهای هم‌پیمان «پ ک ک» در شمال سوریه وارد مرحله جدیدی شد؛
- تضعیف تحریم‌های آمریکا بر ضد ایران؛ چرا که ترکیه از حامیان ایران در دور زدن تحریم‌ها در دوره پیشا-برجام بود و در دوره پسا-برجام هم بارها اعلام کرد که از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا تبعیت نخواهد کرد؛
- و در نهایت تقویت حضور خاورمیانه‌ای روسیه که با فروپاشی شوروی به شدت کاهش پیدا کرده بود. حالا پس از حضور ظفرمند در سوریه، روسیه این امکان را دارد تا با استقرار سامانه اس-۴۰۰ در یک کشور دارای اهمیت بالای ژئوپولتیکی برای «غرب»، ترکیه را به متحد راهبردی و نظامی خود تبدیل کرده و پیوندهای آن را با غرب سست کند.
استقرار سامانه اس-۴۰۰ و تغییر پارادایمی در سیاست خارجی ترکیه در بلند مدت، می‌تواند پیامدهای ژئوپولتیکی مختلفی به همراه داشته باشد. اوج‌گیری رقابت‌های آمریکا و روسیه در قالب یک «جنگ سرد جدید»، دست کشیدن ایالات متحده از مخالفت با موضوع استقلال منطقه کردستان عراق (به باور ناظران، مخالفت آمریکا با همه‌پرسی استقلال کردستان عراق در سپتامبر ۲۰۱۷ از دلایل اصلی ناکامی آن بود) و حتی انتقال پایگاه «اینجرلیک» ترکیه به آن منطقه و یا کشورهای عربی، و تلقی کردن ترکیه نه به عنوان متحد استراتژیک خود در ناتو بلکه به عنوان کشور مخالف و حتی دشمن، می‌تواند به عنوان اقدام‌های آتی دولت آمریکا در دهه پیش رو مطرح شود.
No comments:
Post a Comment